Ở miền Trung quê tôi, môn còn gọi là dọc mùng hay môn ngọt, vì nó không ngứa, thân mềm như bạc hà thường được trồng dưới mương, rạch, bờ sông, bờ ao, đầm lầy nơi có nước quanh năm, dùng chế biến thức ăn khi còn tươi hoặc sau khi muối chua.


Cũng như các loại dưa muối khác, dưa môn dễ muối thôi, nhưng không phải ai cũng muối ngon. Dưa môn có màu vàng rộm, dai giòn, thanh chua, mùi thơm dễ chịu. Người muối phải có một chút “hiền tay”, nếu không hũ dưa môn sẽ bị “mềm nhũn” và nghe mùi “hôi nước” rất khó chịu, không thể ăn được.

Bèn cây môn cắt về, dùng tay tước sạch lớp da bên ngoài, rửa sạch, cắt ngắn chừng 5 cm rồi dùng dao bén chẻ làm đôi, hoặc làm tư tùy độ lớn của ruột môn. Vắt ráo nước, phơi nắng cho héo rồi cho vào hũ sành, sứ hay hũ thủy tinh, nấu nước muối pha loãng để thật nguội sau đó đổ ngập mặt môn, lấy vỉ bằng tre ép chặt mặt trên để dưa luôn được ngập nước.

Muốn cho dưa thơm ngon và mau chua, mẹ tôi thường pha thêm chút nước cơm, khoảng ba bốn ngày sau, dưa môn ngả sang màu vàng, mở nắp hũ đã dậy mùi chua là ăn được.


Đối với người dân nông thôn, dưa môn là một món ăn quen thuộc, là nguồn nguyên liệu để chế biến những món ăn ngon như dưa môn xào, kho tấp với các loại cá đồng như cá giếc, cá rô, cá lóc… hay nấu canh với cá biển, cá sông, cá đồng cũng rất “hợp” và ngon. Dưa môn nghe có vẻ mộc mạc nhưng là một món ăn ngon, bình dị, hiền hòa như tính cách của người nông dân luôn “an phận” trong cảnh đồng quê thanh bình.

Qua sự sáng tạo và bàn tay khéo léo của người phụ nữ, cây môn đã trở thành một món ăn rất đỗi thân quen và kích thích vị giác. Dưa môn không chỉ là món ăn khoái khẩu của người địa phương mà thời gian gần đây còn rất được ưa chuộng tại các quán ăn bình dân.

Mẹ tôi thường nấu món canh chua dưa môn với cá trê, cá lóc … vào những bữa ăn trưa, bố con tôi đi làm đồng về vừa bước vào ngưỡng cửa đã biết ngay là mẹ nấu món mà cả nhà “ưa thích” vì mùi thơm của nồi canh dưa môn khá đặc trưng, hấp dẫn vị giác và độc đáo đến lạ, chứa đựng cả một nghệ thuật ẩm thực với chua, cay, mặn, ngọt…


Dưa môn dù là nấu canh với cá biển hay cá nước ngọt, con cá phải thật tươi thì hương vị của canh chua mới ngon, mới ngọt. Để giữ nguyên cái vị vừa chua chua vừa ngọt ngọt, mẹ tôi không cho thêm bất cứ thứ gì ngoài dưa môn và cá tươi. Khi nhắc nồi canh xuống chỉ sử dụng chút ít hành, ngổ, ớt trái xắt lát để rắc lên. Khi thưởng thức, ai cũng cảm thấy ngon miệng và ăn được rất nhiều cơm, bởi không chỉ ăn bằng miệng mà còn ngửi bằng mũi nhờ hương thơm sực nức của mùi dưa muối chua không lẫn với bất kỳ một mùi hương nào khác tỏa ra đậm đà quyến rũ.

Vào những hôm trời mưa, mẹ lại dùng dầu phụng thứ thiệt phi hành tỏi cho thơm rồi xào dưa môn ăn với cơm nóng cũng ngon không chê vào đâu được. Vào mùa bố “tát đìa”, mẹ chọn một “mớ” cá rô hay cá giếc “kho tấp” với dưa môn, bên ngoài trời mưa “rả rích” chỉ một loáng nồi cơm đã sạch nhẵn, cái bụng cũng no lắm rồi nhưng sao cái miệng vẫn còn “thòm thèm”…


Miền Trung quê tôi, cuộc sống người nông dân vùng nông thôn luôn gắn liền với ruộng lúa nương khoai, cánh đàn ông ra đồng đi kèm là “con trâu cái cày”, cánh phụ nữ vào bếp là phải có “hũ dưa, hũ cà, hũ nhút”. Thế mới biết rằng, những món ăn này chẳng phải giá trị hay cao sang gì ! chỉ là món ăn hết sức bình thường, dân dã chốn đồng quê nhưng thật ngon và nói lên được nhiều “ý nghĩa”. Vì nó cũng là một sản phẩm đặc thù đã phần nào phản ánh được văn hóa ẩm thực của miền quê một thời nghèo khó, thiếu thốn cơ cực và cuộc sống của người nông dân vô cùng vất vả nhưng vẫn chăm chỉ, cần cù lao động, luôn chịu thương chịu khó…

Trong “sâu thẳm” bây giờ tôi mới thấm thía được tận cùng sâu xa của “nỗi nhớ” khi xa quê, mới cảm nhận được thế nào là giá trị cuộc sống khi được ở bên người thân trong tình quê hương xứ sở, tình “cật ruột” và được thưởng thức những món ăn quê nhà.